ایثاروشهادت -قسمت اول - مقالات فرهنگ ایثاروشهادت

شهادت عالی ترین و والا ترین کرامتی است که نصیب بندگان خالص خداوند می شود . شهادت پایان بخشیدن به حیات طبیعی و مادّی برای دفاع از ارزش های والای انسانی و شکافتن قفس کالبد مادّی و حرکت به مقام بلند شهودی است . آدمی از رهگذر شهادت ........

پیش گفتار
شهادت عالی ترین و والا ترین کرامتی است که نصیب بندگان خالص خداوند می شود . شهادت پایان بخشیدن به حیات طبیعی و مادّی برای دفاع از ارزش های والای انسانی و شکافتن قفس کالبد مادّی و حرکت به مقام بلند شهودی است . آدمی از رهگذر شهادت ، رتبه ای والا و مقامی بسیار شایسته پیدا کرده و مورد نوازش و رحمت بی منتهای الهی قرار خواهد گرفت . شهادت نشانه ی کرامت ،   بزرگواری ، مجد و شرف آدمی و منشأ سرافرازی انسان در دنیا و آخرت است . شهادت دریچه ی وصال محبوب و نزدیک ترین راه برای ملاقات با خداوند بزرگ است . از این رو شهادت بزرگ ترین آرمان و آرزوی اولیای الهی و اصحاب خاصّ آنان بوده است که در مواقع مختلف در قالب دعا و نیایش از خداوند ، توفیق شهادت را خواستار شده اند .
شهادت نه تنها برای کسانی که توفیق آن را می یابند رستگاری بزرگ محسوب می شود ، بلکه در  بُعد اجتماعی آن باعث حفظ و بقای موجودیت نظام اسلامی و ارزش های دینی می شود . با گسترش فرهنگ شهادت و روحیه ی شهادت طلبی در جامعه و ترویج آن در بین عامه ی مردم به خصوص نسل جوان می توان به نتایج بزرگی در تثبیت و تقویت پایه های دینی و مبانی اعتقادی و اسلامی رسید .
ار سوی دیگر ، اگر فداکاری و ایثار گری شهدا نبود ، اسلام زنده نمی ماند و امنیت و سلامت جامعه به خطر می افتاد . بنابراین برهمه واجب است از آرمان و خون شهدا پاسداری کرده و یاد و نام آنان را همواره در خاطره ها زنده نگه دارند .
آن چه پیش روی دارید گفتاری است ، پیرامون : فرهنگ شهادت ، کارکرد ها و آثار سازنده ی آن ، راه کار های عملی ترویج فرهنگ شهادت در جامعه ،امام حسین (ع) احیاگر فرهنگ شهادت و شهادت طلبی در نهضت حسینی .
امید است این کوشش ناچیز گامی باشد در جهت شناخت فرهنگ شهادت ، اهداف و آرمان شهیدان و فراگیر کردن روحیه ی شهادت طلبی در جامعه .
فصل اوّل :
فرهنگ شهادت

مقدمه
قبل از پرداختن به موضوع فرهنگ شهادت لازم است ، ابتدا به تعریف و تبیین واژه ی فرهنگ پرداخته و سپس فرهنگ شهادت مورد تعریف قرار گیرد تا هر چه بیشتر با این مفهوم آشنا شویم .
تعریف فرهنگ
ادوارد تایلر بنیان گذار علم مردم شناسی در تعریف فرهنگ چنین می گوید :
« فرهنگ مجموعه ی پیچیده ای است که شامل معارف ، معتقدات ، هنرها ، صنایع ، فنون ، اخلاق ، قوانین ، سنن و بالاخره تمام عادات و رفتار و ضوابطی است که فرد به عنوان عضو جامعه ، از جامعه ی خود فرا می گیرد و در برابر آن جامعه وظایف و تعهداتی را بر عهده دارد . »
ابعاد مختلف فرهنگ
با توجه به تعریف فرهنگ و وسعت قلمرو و تنوّع کیفی و کمّی پدیده ها ، نمی توان همه ی آن ها را در یک ردیف قرار داد . بدین لحاظ تقسیم بندی های مختلفی را در پدیده های فرهنگی قایل شده اند که فرهنگ مادّي و فرهنگ معنوی ، از آن جمله است .
۱- بعد مادّی فرهنگ ( فرهنگ مادی ) :
فرهنگ مادّی به پدیده هایی اطلاق می گردد که محسوس ، ملموس و قابل اندازه گیری با موازین کمّی و علمی است و به طور کلّی آن چه از فرهنگ که جنبه ی کمّی دارد جزء فرهنگ مادّی به شمار می آید . اشیای مادّی ، ابزار کار ، وسایل صنعتی و تولیدی ، کشاورزی ، آموزشی ، وسایل و لوازم خانه ، لباس ، مسکن و ... متفاوت همگی در زمره ی فرهنگ مادّی محسوب می شود .
۲- بعد غیر مادّی فرهنگ ( فرهنگ معنوی ) :
مشتمل بر موضوعاتی است که جنبه ی کیفی دارد و قابل مقایسه و اندازه گیری نیست و می توان گفت آن چه را که مادّی نیست فرهنگ معنوی می گویند .آثار ادبی ، هنری ، فکری ، آداب و رسوم ، سنت ها ، اخلاقیّات معتقدات ، باور ها ، آموزش و پرورش و به طور کلّی سرمایه ی معنوی یک جامعه که هویت آن جامعه را تشکیل می دهد جزء فرهنگ معنوی به شمار می رود .

تعریف فرهنگ شهادت
اکنون با توجه به تعریف فرهنگ و بیان ابعاد آن به تعریف فرهنگ شهادت می پردازیم :
فرهنگ شهادت عبارت است از : تمامی آثار باقی مانده از شهدا ، درباره ی شهید و شهادت اعمّ از آثار غیر مادّی ( معنوی ) مثل باور ها ، انگیزه ها ، اعتقادات ، اهداف ، خلقیّات ، رفتار ها ، آگاهی ها ، آداب و اعمالی که موجب وصول انسان به عالی ترین و راقی ترین درجه ی کمال یعنی انتخاب آگاهانه مرگ در راه خدا می گردد و نیز آثار مادّی که عبارت است از تربت پاک شهید ، وسایل شخصی ، لباس شهدا ، اسامی خیابان ها ، مراسم مربوط به شهدا ، موزه ی شهدا ، آثار مکتوب و وصیّت نامه ها و کلّاً هر چیزی که قابل مقایسه و لمس بوده و یادآور شهید باشد . کارکرد های مختلف فرهنگ شهادت
فرهنگ شهادت دارای آثار و کارکردهای متفاوت در زمینه های فردی ، اختماعی ، تربیتی ، فرهنگی ، عقیدتی و ... است که با توجه به زمان و مکان و مناسبت های مختلف می باشد . این فرهنگ متأثر از زمان و مکان می باشد ولی هیچ گاه محدود و منحصر به زمان و مکان خاص و دوران ویزه نیست . به عبارت دیگر ، پدیده ای فرازمان است نه زمانبند . به این معنا که این فرهنگ منحصر به زمان جنگ و جهاد نیست ، بلکه در هر زمان و دوره ای کارکرد و آثار آن مخصوص به خود را دارد . هم چنان که در زمان صلح و ثبات نیز دارای تأثیرات و کارکرد های ویژه خود می باشد .
اینک به برخی از کارکرد های این فرهنگ به صورت گذرا اشاره می شود :
۱- فدا کردن جان برای حفظ ارزشها
در جامعه ای که پایبندی به ارزش ها به عنوان یک اصل و هدف مورد توجه آحاد ملت است در صورت به خطر افتادن این ارزش ها مردم حاضرند عزیزترین سرمایه خود یعنی جان خویش را در راه حفظ ارزش ها با توسل به سلاح شهادت فدا کنند . در چنین جامعه ای که فرهنگ شهادت و روحیه شهادت طلبی حکم فرما باشد افراد حاضرند جان خویش را در طبق اخلاص گذاشته و آن را در برابر  مهم ترین و مقدس ترین هدف که حفظ ارزش ها است ، تقدیم کنند .
۲- عزت بخشیدن به افراد جامعه و زیر بار ذلت نرفتن
شهادت تنها تأمین کننده عزّت برای یک ملّت می باشد و باعث می شود که مردم در مقابل تعرّض دشمنان و بیگانگان از خود استقامت و ایستادگی نشان دهند و با اقتدای به مولای خود حضرت امام حسین (ع) و با شعار « هیهات منّا الذلّه » نگذارند با تسلّط و غلبه دشمنان عزّت نفس آنان از بین برود . منطق شهید در روابط و مناسبات اجتماعی زیر بار ذلّت نرفتن و حفظ عزّت نفس است و تقویّت این روحیه در شهروندان سبب می شود تا روابط حاکم بر آن مبتنی بر حفظ عزّت نفس و مناعت طبع استوار باشد .
۳- ایجاد روحیه ظلم ستیزی و عدالت طلبی در جامعه
تا زمانی که فرهنگ شهادت در جامعه ای حکم فرما است ، روحیه ظلم ستیزی و عدالت طلبی در آن جامعه گسترش و تقویّت می شود و مردم هیچ گاه حاضر نمی شوند زیر بار ظلم و ستم حاکمان زر و زور روند و تا پای جان در برابر ظلم و ستم ایستادگی کرده و به دنبال ایجاد عدالت و قسط در جامعه    خواهند بود .
۴- ترویج فرهنگ ایثار و ازخود گذشتگی
شهادت عالی ترین درجه ی ایثار و از خود گذشتگی است و شهید بزرگترین حق را بر خون دارد . زیرا با ایثار خون خود جامعه را اصلاح و به سعادت می رساند و با خون خود ظلم و ستم را ریشه کن کرده و عدالت اجتماعی را تأمین می کند . ایثار گری در عرصه های مختلف زندگی مردم می تواند تحول بیافریند و در سالم سازی روابط فرهنگی و اجتماعی شهروندان تأثیری به جا بگذارد .
۵- عامل استقلال و حفظ تمامیّت ارضی کشور در مقابل بیگانگان
استقلال و حفظ تمامیّت ارضی هر کشور بستگی به این دارد که مردم آن جامعه در برابر تهدیدات دشمنان و اجانب از خود عکس العمل نشان داده و داده نگذارند کشورشان مورد تجاوز بیگانگان قرار گیرد و این میسر نیست مگر این که در آن جامعه روحیه شهادت استقبال کرده و آن را فوز بزرگ و رستگاری بدانند . در غیر این صورت استقبال و تمامیت ارضی آن جامعه به خطر می افتد .
۶- خدا محوری در مقابل خود محوری
یکی از بزرگترین برکات ترویج فرهنگ شهادت در جامعه ، خدا محوری در مقابل خود محوری است . شهادت به معنای ترویج نظر خداوند بر نظر و میل شخصی است و شهید کسی است که جان عزیز و شیرین خود را به خاطر رضای الهی و در راه او فدا می کند تا دین الهی در زمین حکمفرما شود . فرهنگ شهادت به ما می آموزد که وقتی شهید به عنوان عالی ترین انسان خدا محور برای جلب رضای خداوند از بالاترین سرمایه ی خویش می گذرد ، ما هم برای جلب رضای حق از بالاترین منافع خویش بگذریم . گسترش این روحیه در تمامی افراد جامعه به این معنا است که هر کسی در انجام تکالیف فردی و اجتماعی خدا را در نظر بگیرد و او را حاضر و ناضر بر اعمال خود بداند و فقط برای جلب رضای او کار کند . رواج این نوع فرهنگ در جامعه باعث می شود که میزان تنازع و درگیری در میان افراد آن جامعه به حداقل برسد . بدیهی است که وقتی جلب رضای خداوند ملاک عمل باشد ، دیگر برای خوشایند دیگران تن به هرکاری نخواهیم داد و از هرگونه تملق و نفاق و ریاکاری و دروغگویی پرهیز خواهیم کرد .
۷- توجه به آخرت و بی اعتنایی به دنیا
بزرگترین درسی که مکتب شهادت به انسانها می دهد ، بی اعتنایی به دنیا و لذّات زودگذر و ناپایدار آن و توجه به آخرت و نعمات پایدار و همیشگی ان است . شهید بر سر انتخاب دنیا و آخرت ، آخرت را بر می گزیند و آن را ترجیح می دهد ، زیرا حیات واقعی انسان ها در آخرت است . استمرار یاد قیامت و عالم آخرت و تأثیر آن در جلوگیری از فساد و انحراف در جامعه برکسی پوشیده نیست و توجه به این نکته باعث اصلاح فردی و اجتماعی جامعه است .
۸- سازش ناپذیری در مقابل دشمنان خدا
گسترش این روحیه در بین آحاد جامعه سبب می شود تا مردم از حقوق خود و دیگران به نحو شایسه ای دفاع کنند و منافع جامعه را در مقابل زورگویی زورمندان زیر پا نگذدارند . بنابراین وقتی مناسبات اجتماعی بر پایه سازش ناپذیری با باطل استوار باشد روابط جامعه بر حق و عدل مبتنی خواهد شد و هیچ کس جرأت عمل بر خلاف حق را به خود نخواهد داد و نتیجه آن حاکمیت آرامش و امنیت عمومی در بین شهروندان خواهد بود .
۹-  پیروی و اطاعت از رهبری تا پای جان
شهیدان افتخار تبعیت و پیروی از امام و رهبر خود را تا پای جان به خود اختصاص داده اند و این درس را به جامعه نیز آموخته اند و مسلّم است که توسعه این فرهنگ در جامعه موجب تقوا ، امنیت و آرامش فراگیر است . تا زمانی که مردم در جامعه ای پیرو و تابع رهبر و امام خود باشند هیچ خطری آن جامعه را تهدید نمی کند و جامعه روز به روز به صلاح و رستگاری نزدیگتر می شود .
۱۰-  حرکت در مسیر کمال
شهادت رستگاری قطعی و کمال مطلق است و شاید مرحله ای از تکامل وجود نداشته باشد که انسان با رسیدن به ان به رستگاری و سعادت جاوید خود یقین پیدا کند . به جز مرحله شهادت در راه خدا که سعادت جاوید انسان در این مرحله به طور قطعی تضمین شده است  و به همین جهت است که در متون اسلامی بزرگترین ستایشها از مقام شهید شده است و حتی شهادت به عنوان مهمترین اعمال و بالاترین مراحل تکامل عملی انسان معرفی شده است که هیچ عمل نیکی به پای آن نمی رسد .
۱۱-  صبر و استقامت در برابر مشکلات برای نیل به اهداف عالیه
یکی از عوامل موفّقیّت انسانها در زندگی ، صبر و استقامت در برابر مشکلات و ناملایمات برای رسیدن به اهداف عالیه است و بی صبری و فقدان تحمّل پذیری باعث بروز بسیاری از مشکلات فردی و اجتماعی می شود . یکی از بزرگترین درسهایی که شهیدان راه خدا به انسانها می آموزند همین صبر و استقامت در راه خداست . شهیدان خود در راه تحقق دین الهی متحمّل بزرگترین سختی ها و مشقّت ها در طول مبازره و جهاد شده اند و همه ی این سختی ها را به خاطر هدف مقدّس و عالی که همانا تحقق دین الهی است متحمل شده اند تا ارزش های الهی در جامعه باقی بماند .
۱۲-  حضور فعال در صحنه های دفاع از حق
اگر عشق به شهادت و روحیه ی شهادت طلبی در افراد جامعه ای وجود نداشته باشد هیچ گاه حاضر نمی شوند جان عزیز خود را در مواجهه با دشمنان در میدان جهاد به خطر انداخته و آن را فدا کنند . در صورتی حاضرند جان خود را فدا کنند که فرهنگ شهادت در جامعه برای مردم به خوبی تبیین و تثبیت شده باشد که این امر بر عهده ی حاکمان اسلامی و مبلغان دینی است .
۱۳-  اصلاح و سازندگی جامعه
اصلاح جامعه نیازمند خون شهید و ایجاد جامعه ایده آل انسانی محتاج ایثار شهید می باشد . زیرا اگر بخواهیم جامعه ایده آل انسانی داشته باشیم بایستی آنچه مخلّ ازادی بشر است و نظام جامعه را تهدید می کند از بین برد و با استبداد داخلی و استعمار خارجی مبارزه کرد و ریشه ظلم و ستم را از بین برد که همه این ها نیازمند شهادت است و بدون شهادت نمی توان دست به اصلاح و سازندگی زد .
۱۴-  گسترش روحیه ی شهادت طلبی در جامعه
ترویج فرهنگ شهادت در جامعه باعث گسترش روحیه ی شهادت طلبی در آن جامعه می شود . در صورتی که این فرهنگ در جامعه ای ترویج شود و مورد پذیرش افراد قرار گیرد ، دیگر به شهادت به عنوان مرگ و پایان زندگی نگریسته نمی شود ، بلکه شهادت شروع حیات جدیدی است که انسان ها در پرتو آن به سعادت و کمال حقیقی و واقعی رسیده و در جوار رحمت حق از روزی ای که خداوند برای شهیدان درنظر گرفته است بهره مند می شوند .
۱۵-  ایجاد هویّت و هدف مشترک در یک جامعه
شهادت در راه خدا در مواقع لزوم هویّت و هدف مشترکی را برای افراد یک جامعه ایجاد می کند و عامل همبستگی اجتماعی به شمار می رود که می تواند الگوی و راهکار عملی مناسب برای نسل ها و ملل تحت ظلم و ستم باشد . این هویّت مشترک و همبستگی اجتماعی باعث بهبود روابط اجتماعی و اصلاح امور در جامعه می شود و طمع دشمنان و بیگانگان نسبت به جامعه اسلامی را از بین برده و باعث سربلندی و عزت جامعه اسلامی می شود .

راهکارهای ترویج جهاد و شهادت در جامعه

ترویج فرهنگ ایثار و شهادت و نهادینه کردن آن در جامعه مقوله ای است که نیاز به تلاش ، جدیّت ، هماهنگی و همفکری تمامی مسئولین و مردم دارد و در صورتی در جامعه محقّق خواهد شد که نخست مسئولین و به تبع آنها مردم اعتقاد عملی به فرهنگ ایثار و شهادت داشته باشند و ثانیاً بر اهمیت پرداختن به آن در سطح جامعه واقف باشند .
لازم به ذکر است که این کار عظیم و مهم چیزی نیست که در حد توان یک نهاد یا سازمان فرهنگی باشد ، بلکه نیاز به بسیج کلیه امکانات و هماهنگی و هم سویی دستگاه های دولتی دارد . لذا لازم است در این زمینه همه بخش های دولتی تلاش و کوشش کنند تا جامعه از برکات و آثار ترویج فرهنگ ایثار و شهادت بهره مند شود . اینکه به برخی از راهکارهای ترویج فرهنگ جهاد و شهادت به تفکیک هر بخش اشاره می شود :
الف : مجموعه دولت و نهادهای وابسته به آن
۱- اعتقاد عملی و پایبندی کامل مسئولین و دولتمردان به فرهنگ ایثار و شهادت
۲- آماده سازی بستر و فضای مناسب برای نهادینه کردن فرهنگ ایثار و شهادت در جامعه
۳- تخصیص بودجه و اعتبارات لازم و مکفی برای نهادهای متولی امور فرهنگی کشور
۴- هماهنگی و مشارکت همه وزارتخانه ها و نهادهای دولتی در ترویج فرهنگ ایثار و شهادت
۵- توجّه ویژه و رسیدگی ادارات و نهادهای دولتی به امور ایثارگران و خانواده های معظم شاهد
۶- بازدید مستمر مسئولین کشور از آسایشگاه های جانبازان و خانواده های معظّم شاهد و رسیدگی مستقیم به مشکلات و مسایل آنها
۷- تشکیل ستاد ویژه و کمیته تخصصی فرهنگ شهادت در ادارات و نظارت بر کار آنها
۸-  تدوین یک برنامه کامل و جامع در ترویج فرهنگ ایثار و شهادت و بخشنامه کردن آن به تمام ادارات
۹- تخصیص بودجه مناسب برای شهرهای مرزی و مناطق عملیاتی برای زنده نگه داشتن یاد و خاطره شهیدان در قالب موزه ها و نمایشگاههای دفاع مقدس
۱۰- شناسایی و برخورد با موانع ترویج فرهنگ شهادت در جامعه
ب : دستگاههای متولّی آموزش کشور
آموزش و پرورش :
۱- گنجاندن سرفصل ها و دروس پیرامون فرهنگ شهادت در متون درسی کلیه سطوح آموزشی
۲- آشنا کردن دانش آموزان با فرهنگ ایثار و شهادت در قالب داستان ، خاطره ، شعر ، و ...
۳- تشویق دانش آموزان به نوشتن انشاء ، مقالات و روزنامه دیواری ها پیرامون موضوع ایثار و شهادت
۴- تشویق دانش آموزان به نوشتن زندگینامه و معرفی شهدای اقوام ، محله و کوچه خود و خواندن آن در کلاس
۵- زنده نگه داشتن یاد و نام سرداران شهید و بازگو کردن فداکاریها و ایثار و از خود گذشتگی آنها در دوران مقدس
۶- احیا و ترویج فرهنگ شهادت طلبی در بین دانش آموزان با اقتدا به شهید حسین فهمیده نوجوان ۱۳ ساله
۷- فراهم نمودن امکانات لازم برای بازدید دانش آموزان از موزه ی شهدا
۸- برنامه ریزی جهت زیارت گلزار و مزار شهدا همراه با برنامه های تفریحی دیگر در طول سال
آموزش عالی ( دانشگاه ها ) :
۱- گنجاندن سرفصل هایی پیرامون مبانی نظری شهادت در متون درسی دانشگاهها
۲- استفاده از تابلو ها ، نمادها و پادمان ها پیرامون شهید و شهادت در محیط دانشگاهها
۳- تدفین شهدای گمنام در محیط های آموزشی و دانشگاه ها
۴- تشویق و حمایت از اساتید و دانشجویان برای انجام تحقیق و پایان نامه پیرامون جهاد و شهادت
۵- تکریم و نکوداشت شهدای دانشجو در قالب برگزاری سمینارها ، همایش ها ، نمایش گاه ها و پادمان ها در دانشگاه ها
۶- تجلیل از اسوه های ایثار و مقاومت و خانواده های معظم شاهد در دانشگاه ها
۷- ایجاد بخش یا قفسه ی ویژه ی شهید و شهادت در کتاب خانه های هر دانشگاه
ج : رسانه ها و وسایل ارتباط جمعی
صدا و سیما :
۱- تلاش در جهت معرّفی و فراگیر کردن ایثار و شهادت در جامعه
۲- استفاده از شیوه های بدیع و نو در تولید برنامه پیرامون شهید و شهادت
۳- تهیه برنامه ، فیلم ، گزارش و سخنرانی پیرامون جنگ و شهادت در زمان معین در طول هفته
۴- تجلیل از مقام شامخ شهیدان و سرداران شهید و معرفی افکار و اندیشه های آنان در قالب فیلم ، داستان ، گزارش ، مصاحبه و ....
۵- پرداختن به موضوعات ایثار و شهادت در ایام و مناسبت های ویژه
۶- ارائه چهره واقعی از شهید و دفاع مقدّس و دوری از افراط و تفریط در این زمینه
مطبوعات و نشریات :
۱- اختصاص صفحه ای ویژه در هفته به فرهنگ ایثار و شهادت
۲- تلاش در جهت ترویج فرهنگ ایثار و شهادت در جامعه از طریق مقاله ، گزارش ، مصاحبه ، شعر ، داستان  ، خاطره و ...
۳- معرفی شهیدان و سرداران شهید و بیان اهداف ، انگیزه و افکار آنها
۴- تهیه ویژه نامه هایی پیرامون جنگ و شهادت در ایام و مناسبت های ویژه
۵- مصاحبه با همرزمان و خانواده های محترم شهید
د : وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی
۱- تهیه و تدوین برنامه ای کامل و جامع در ترویج فرهنگ ایثار و شهادت و شیوه های آن به ادارات فرهنگی کشور جهت اجرا .
۲- حمایت از کتب و مقالات پیرامون شهید و شهادت و دفاع مقدّس
۳- چاپ پایان نامه های دانشجویی با موضوع دفاع مقدّس و فرهنگ شهادت
۴- تشویق اهل قلم به تألیف کتب و مقالات با محوریت جهاد و شهادت
۵- حمایت از مطبوعات و نشریاتی که به فرهنگ شهادت و دفاع مقدّس می پردازند .
۶- حمایت مالی از فیلم هایی که مضمون جنگ و شهادت دارند .
۷- تجلیل و اعتای جوایزبه کارگردان های فیلمهای دفاع مقدس
۸- دعوت از هنرمندان برای جلق آثار هنری پیرامون جهاد و شهادت
۹- برگزاری و حمایت از نمایشگاه ها و موزه های دفاع مقدس
۱۰- برگزاری سمینارها و همایش های سازنده در رابطه با فرهنگ ایثار و شهادت و دفاع مقدّس
۱۱- حفظ ، جمع آوری و چاپ آثار تدلیفی به جامانده از شهدا و ایثارگران
ه : شهرداری و مسئولین اداری استان ها
۱- نام گذاری روزی به نام شهید و شهادت
۲- تناسب زیبایی های شهر متناسب با فرهنگ ایثار و شهادت
۳- استفاده از مفاهیم ایثار و شهادت در خیابانها ، اماکن اصلی شهر ، ورودی ها و خروجی ها به نحو شایسته و هنرمندانه
۴- استفاده از نمادها و نصب پادمان های مرتبط با فرهنگ ایثار و شهادت و دفاع مقدس در میادین اصلی و مهم شهر
۵- نامگذاری اماکن فرهنگی ، اتوبان ها ، بزرگراه ها ، خیابان ها و کوچه ها به نام مبارک سرداران شهید و شهدای هر منطقه و محله
۶- زیبا سازی گلزار و ساختن نمادهای متناسب با فرهنگ ایثار و شهادت
و : سازمان تربیت بدنی
۱- برگزاری مسابقات و جام های مختلف ورزشی به نام سرداران شهید
۲- نام گذاری ورزشگاه ها و اماکن ورزشی به نام مبارک شهدا
۳- استفاده از نمادها و یادمان های متناسب با دفاع مقدّس در ورزشگاه ها و محیط های ورزشی
۴- تجلیل و نکوداشت از قهرمانان شهید و جانباز
۵- ایجاد تسهیلات لازم برای ورزش جانبازان و ایثارگران
۶- تدفین شهدای گمنام و نصب یاد بود مزار آن ها در ورزشگاه ها
ز : نیروهای مسلح
۱- جمع آوری اطلاعات مربوط به شهدا و ایثارگران به صورت جامع و کامل
۲- جمع آوری و حفظ و حراست از آثار به جا مانده از شهدا و جنگ تحمیلی
۳- برگزاری یادواره های سرداران شهید و شهدای هر استان ، شهر ، بخش و روستا
۴- برگزاری سمینارها و همایش های مفید در رابطه با فرهنگ ایثار و شهادت
۵- تأسیس کتاب خانه های دفاع مقدّس در مناطق عملیاتی جهت بازدید اردوهای مناطق جنگی
ح : بنیاد شهید
بنیاد شهید به عنوان متولّی اصلی فرهنگ شهادت اداری وظایف مشخّص و معیّن است که ماهیّت تأسیس آن نیز رسیدگی به امور خانواده های شهدا و ترویج فرهنگ ایثار و شهادت در جامعه است . اینک به اهم وظایف این بنیاد در قبال شهدا و ترویج فرهنگ شهادت در جامعه اشاره می شود :
۱-  برنامه ریزی و تلاش بکنظور تبیین مفهوم و فلسفه جهاد و شهادت
۲-  احیا و ترویج فرهنگ شهادت طلبی در جامعه به عنوان والاترین ارزش الهی
۳-  شناسایی و تقویّت و ترویج عوامل و موجبات رشد و توسعه فرهنگ شهادت طلبی
۴-  بررسی و شناسایی عوامل بازدارنده و مخرّب فرهنگ شهادت و ایثارگری و تلاش برای از بین بردن و رفع آن ها
۵-  برنامه ریزی و تلاش برای تجلیل و تکریم از مقام والای شهادت و بزرگداشت و زنده نگه داشتن یاد و خاره شهیدان
۶-  برگزاری مراسم یا د بود با الهام از مکتب عاشورای حسینی و با استفاده از مناسبت های ملی ، مذهبی
۷-  حفظ قداست و منزلت گلزار شهدا و محور قرار دادن این مراکز در برگزاری مراسم رسمی و مردمی و پیگیری و مرمت و ارائه خدمات شایسته به مراکز مذکور
۸-  برپایی نمایشگاه های دفاع مقدس در گلزار شهدای سراسر کشور
۹-  جمع آوری ، حفظ ، نگهداری و معرّفی آثار فرهنگی ، آموزشی ، هنری اندیشمندان ، اُدبا و نویسندگان پیرامون جهاد و شهادت و ثبت ، تدوین و معرفی ویژگی ها ، سیره و فضایل اسوه های ایثار و شهادت
۱۰-  پیگیری نام گذاری معابر ، میادین ، مراکز فرهنگی و اجتماعی و سایر اماکن عمومی و ملّی به نام مبارک شهدا و نصب یادمان ها از طریق دستگاه های ذیربط
۱۱-  برنامه ریزی و تلاش برای صیانت و رشد و اعتلای مادّی و معنوی خانواده های شاهد
۱۲-  تلاش در جهت خود اتّکایی اقتصادی و تأمین اجنماعی و رفاهی خانواده های شاهد
۱۳-  پیگیری و نظارت امور فرهنگی ، تربیتی و آموزشی فرزندان شاهد و زمینه سازی و تعالی روحی ، اخلاقی و تحصیلی آنان

امام حسین (ع) احیاگر فرهنگ شهادت
یکی از بزرگ ترین و مهم ترین شاخصه های قیام و نهضت حسینی ، احیای « فرهنگ شهادت »   است . در فرهنگ حسینی شهادت « اَحلی مِنَ العسل » «شیرین تر از عسل » است و نه تنها شهادت مرگ و پایان زندگی نیست ، بلکه حیات تازه ای که در نظر آنان شیرین و گوارا است ، زیرا به وسیله نعمت شهادت آن هم در رکاب امام و مقتدای خود در جوار رحمت بی انتهای الهی متنعم به نعم مادی و معنوی می شوند .
خون امام حسین (ع) تا قیامت در رگ های امت اسلامی خواهد جوشید و الگو و سرمشق همه ی     حق طلبان در همه عصر ها و نسل ها در مبارزه با ظلم و ستم و ایستادگی در مقابل طاغوت خواهد بود . امام حسین (ع) با قیام خود به همه جهانیان درس مقاومت و ایثار ، شهادت و از خودگذشتگی ، آزادی و مردانگی ، عزت و سربلندی ، شجاعت و شهامت ، سازش ناپذیری با باطل ، ایستادگی در برابر مشکلات و تحمل سختیها و در یک کلام بندگی و عبودیت خداوند داده است .
استاد شهید مرتضی مطهری نهضت حسینی را عامل شخصیّت یافتن جامعه ی اسلامی دانسته و می نویسد :
 « امام حسین (ع) با حرکت قهرمانانه خود روح مردم مسلمان را زنده کرد ، احساسات بردگی و اسارتی را که از اواخر زمان عثمان بر تمام دوره معاویه بر روح جامعه اسلامی حکم فرما بود تضعیف کرد و ترس را ریخت ، احساس عبودیت را زایل کرد و به عبارت دیگر به اجتماع اسلامی شخصیت داد . او بر روی نقطه ای در اجتماع انگشت گذاشت که بعداً اجتماع در خویش احساس شخصیت کرد . مسأله احساس شخصیت مسأله بسیار مهمی است . از این سرمایه بالاتر برای اجتماع وجود ندارد که در خویش احساس شخصیت بکند ، احساس منش بکند ، برای خودش ایده آل داشته باشد و نسبت به اجتماع دیگر حس استغنا و بی نیازی داشته باشد ، یک اجتماع برای خودش فلسفه مستقلی در زندگی دارد و به آن فلسفه مستقل زندگی خودش افتخار و مباهات بکند ، و اساساً حفظ حماسه در اجتماع یعنی همین که اجتماع از خودش فلسفه ای در زندگی داشته باشد و به آن فلسفه ایمان و اعتقاد داشته باشد و او را برتر و بهتر و بالاتر بداند و به آن ببالد . وای به حال اجتماعی که این حس را از دست بدهد ، این یک معرض اجتماعی است و این غیر از آن « خودی » اخلاقی است که بد است و نفس پرستی و شهوت پرستی است . »

نهضت عاشورا از زمان وقوعش تاکنون و تا دنیا برپا است ، منشأ حوادث و تحولات بسیاری در جوامع بشری و وجود انسان ها شده و خواهد شد . کم نیست فرزانگی که در طول تاریخ ، از این مکتب الهام گرفته و تاریخ را دگرگون ساخته اند و برای بشریت ، سعادت را به ارمغان آورده اند .
اهتمام امامان معصوم علیهم السلام و عنایت عالمان شیعه به زنده نگه داشتن این واقعه این است که نهضت عاشورا برای بشریت الگو شود ، زیرا این انقلاب از جهات معنوی ، آن قدر پربار است که می تواند در طول تاریخ ، چراغی فروزان برای بشریت و راهنمایی روشنگر برای کسانی باشد که ارزیابی عمیقی از آن و قهرمان بزرگش داشته باشند .
قیام امام حسین (ع) الهام بخش همه حق طلبان و عدالت جویان در سراسر دنیا خواهد بود و آنان با اقتدا به مولایشان حضرت حسین بن علی (ع) در مقابل ظلم و ستم خواهند ایستاد . پیامبر اکرم (ص) در این باره می فرمایند :
« ان لقتل الحسین (ع) حراره فی قلوب المومنین لن تبرد ابدأ » « بدرستی که شهادت اما حسین (ع) در دل های افراد مؤمن حرارتی ایجاد می کند که هرگز سرد و خاموش نخواهد شد . »
نهضت عاشورا و قیام امام حسین (ع) از آغاز تا انجام ، مجموعه ای از الگو های ارزشمند در فضایل اخلاقی ، عبادی ، عقیدتی ، اجتماعی ، سیاسی و .... است که می تواند طالب هر نوع فضیلتی را سیراب و خواهان هر اسوه و الگویی را کامیاب نماید ، چرا که مجموعه عاشورا از تمامی اقشار مختلف جامعه و از همه مراحل سنی ، از کودک و خردسال و نوجوان گرفته تا جوان و میانسال ، از عمر متوسط گرفته تا پیر و کهن سال ، از نو عروس و تازه داماد گرفته تا پدر و مادر داغ دیده ، از سفید و سیاه گرفته تا آزاد و برده ، از فرزند و بستگان گرفته تا نیروی از دشمن گریخته و به دوست پیوسته ، همه و همه در این مجموعه با ارزش تعبیه شده است ، مجموعه ای که امام حسین (ع) درباره آنها فرموده :
« فانی لا اعلم اصحاباً اوفی و لا خیر من اصحابی و لا اهل بیت ابر و لا اوصل من اهل بیتی فجزاکم الله خیر الجزاء »« من یارانی با وفاتر و بهتر از اصحاب خود سراغ ندارم و هیچ اهل بیتی نیکوتر و پایبندتر به صله رحم از اهل بیت خود نمی شناسم . خداوند به همه شما جزای خیر عنایت کند . »
و نیز خطاب به خواهر فداکارش حضرت زینب (س) برای آن که او هم به وفاداریشان اطمینان پیدا کند فرمود :
« و الله لقد بلوتهم فما وجدت الاشوس الاقعس یستانسون باالمنیه دونی استیناس الطفل الی محالب     امه » « به خدا سوگند ! آن ها را آزمودم و نیافتمشان مگر دلاور غرنده و با صلاوت و استوار . آنان به کشته شدن در رکاب من آن چنان مشتاق هستند که طفل شیرخوار به پستان مادرش مشتاق است . »

امام حسین (ع) سید و سالار شهیدان
لقب « سید الشهدا » به معنای سالار شهیدان ، قبل از امام حسین (ع) متعلق به حمزه عموی پیامبر (ص)   بود . عموی گرامی پیامبر اسلام که از حامیان و یاران آن حضرت محسوب می شد در جنگ اُحد در سال سوم هجرت پس از فداکاری ها و رشادت های فراوان به درجه رفیع شهادت رسید و لقب « سید الشهدا » در صدر اسلام به آن جناب تعلق پیدا کرد . بعد از حادثه عاشورا و شهادت امام حسین (ع) که همه شهادت ها را تحتح الشّعاع قرار داد لقب « سید الشهدا » به آن حضرت انتقال پیدا کرد و البته به جناب حمزه هم سیّد الشّهدا گفته و می گوییم ، ولی سیّد الشّهدای مطلق امام حسین (ع) است . یعنی جناب  حمزه سیّد الشّهدای زمان خودش است و امام حسین (ع) سیّد الشّهدای همه زمان ها است آن چنان که حضرت مریم « سیّده النّساء » زمان خودش است و حضرت زهرا (س) « سیّده اانّساء » همه ی زمان ها   است . باید توجه داشته باشیم که این عنوان را حضرت نوح (ع) و رسول خدا (ص) و علی (ع) از قبل برای امام حسین (ع) مطرح کرده بودند و بعد از آن هم عظمت شهادت امام حسین (ع) در جهان اسلام چنان گسترش یافت که امام زین العابدین (ع) ، حضرت زینب کبری (س) ، امام باقر (ع) لقب « سیّد الشّهدا » را برای حضرت مطرح کردند . اینک به روایاتی در این زمینه می پردازیم .
امام صادق (ع) می فرمایند :
«زو روا الحسین (ع) ولا تجفوه ، فانه شباب اهل الجنه من الخلق و سیّد الشّهداء » «امام حسین (ع) را زیارت کنید و از آن دوری نکنید ، همانا از میان مردمان ، او سید و سرور جوانان بهشتی و سالار شهیدان است . » 
در حدیثی از میثم تمار : « یا جبله ، اعلمی ان الحسی بن علی (ع) سیّد الشّهدا یوم القیامه و لاصحابه علی سائر الشّهدا درجه » در حدیث میثم تمار آمده است که : « ای جبله ، بدان که امام حسین (ع) سید و سالار شهیدان در روز قیامت است و اصحاب آن حضرت نسبت به سایر شهیدان درجه و رتبه ای ممتاز دارند . »
 
اطلاع امام حسین (ع) از شهادت خود و یارانش
روایت و احادیث فراوانی موجود است که حاکی از اطلاع امام حسین (ع) از شهادت خود و یارانش است . آن حضرت با آگاهی و اطلاع از شهادت خود سفر خود را به سمت کربلا آغاز کرد . اینک به برخی از آن ها اشاره می شود :
ابا صالح تمار می گوید : هنوز خبری از حکومت یزید و تحولات سیاسی کوفه مطرح نبود . دوران ، دوران زندگی پیامبر اکرم (ص) بود . خودم از امام حسین (ع) شنیدم که از آینده خود و امت اسلامی خبر داد و فرمود :
« و الله لیجتمعنّ علی قتلی طغاه بنی امیّه و یقدمهم عمر بن سعد » « به خدا قسم ، سرکشان بنی امیه بر کشتن من اجتماع می کنند و پیشتازشان عمربن سعد است . »
همچنین روایت شده است که امام حسین (ع) در کنار مرقد مطهّر پیامبر (ص) به خواب رفتند و رسول خدا (ص) را در عالم رویا مشاهده نمودند که می فرمایند :
« حبیبی یا حسین کانی اراک عن قریب مرملاً بدمائک مذبوحاً بارض کرب و بلاء » « حسین جان ، گویا به زودی تو را آغشته به خون و ذبح شده در سرزمین کربلا می بینم . »
همچنین آن حضرت در هنگام خروج از مدینه به خواص و طایفه بنی هاشم نوشت :
«من لحق بی منکم استشهد و من تخلف لم یبلغ الفتح» « من راهی بر برگزیده ام که هر کس در این مسیر به من بپیوندد به شهادت می رسد و آن کس به من ملحق نشود پیروزی را در آغوش نخواهد گرفت . »

شهادت طلبی در نهضت حسینی
یکی از نکات برجسته و مهم در نهضت حسینی ، شهادت طلبی امام حسین (ع) و یاران با وفای آن حضرت است . آن حضرت و یاران با وفایش با علم به شهادت در حادثه کربلا ، به قربانگاه رفتند تا در سایه شهادتشان اسلام زنده بماند و حق حیات یابد . کسی می تواند به این جایگاه برسد که رشته های علایق جسمانی و حیات مادی را گسسته باشد و عشق به حیات برتر ، او را مشتاق شهادت سازد . گذشتن از این موانع و رسیدن به آن وارستگی و رهایی از تعلقات ، ایمانی بالا می طلبد که هر کسی دارای چنین ایمانی نیست . همین ایمان والای آنان بود که باعث شد امام و اصحاب شهیدش عاشقانه و آگاهانه به استقبال شمشیر ها و نیزه ها بروند تا با مرگ خونین خویش ، طراوت و سرسبزی اسلام را تأمین و   تضمین کنند و این سنت همچنان در تاریخ باقی بماند و « شهادت » درس بزرگ و ماندگار عاشورا    برای همه نسل ها و عصر ها گشت . به فرموده امام خمینی (ره) : « خط سرخ شهادت ، خط آل محمد       و علی است و این افتخار از خاندان نبوت و ولایت به ذریّه طیبه آن بزرگواران و به پیروان خط آنان به ارث رسیده است . » مرور سخنان آن حضرت در طول مسیر کربلا این حقیقت را آشکار می سازد که آن حضرت و یاران با وفایش همیشه عاشق شهادت بودند و در رسیدن به آن بی تابی و در روز عاشورا برای رفتن به میدان شهادت مسابقه می گذاشتند .

شهادت طلبی امام حسین (ع)
امام حسین (ع) پیرامون عشق و علاقه به شهادت چنین می گویند :
«الهی و سیدی وددت ان اقتل و احیی سبعین الف مره فی طاعتک و محبتک سیما اذا کان فی قتلی نصره دینک و احیاء امرک و حفظ ناموس شرعک ، ثم انی قد سئمت الحیاه بعد الاحبه و قتل هولاء الفتیه من آل محمد (ص)» «ای خدای من ، ای بزرگ من ، دوست دارم که هفتاد هزار بار در راه اطاعت و محبت تو کشته شوم و زنده گردم ، به خصوص آنگاه که کشته شدن من عامل پیروزی دین تو و زنده شدن فرمان تو و محفوظ ماندن شریعت تو باشد . چه آنکه من هم اکنون پس از شهادت یاران و این همه از جوانمردان خاندان محمد (ص) از زندگی سیر گشته ام . » 
آن حضرت در جای دیگر پیرامون کشته شدن در راه خدا چنین می گوید : « الا ترون ان الحق لا یعمل به و البطال لا یتناهی عنه لیرغب المومن فی لقاء الله محقاً ، فانی لا اری الموت الا شهادهً {سعاده} و الحیاه مع الظالمین الا برماً »
«آیا به حق عمل و از باطل فروگذار نمی شود ؟ در این شرایط سزاوار است مؤمن لقای خداوند را بر چنین زندگی ننگین اختیار کند . به درستی که من مرگ را شهادت و زنگی با جنایت کاران را ننگ می دانم . »
« خط الموت علی ولد آدم مخطّ القاده علی جید الفتاه و ما أولهنی إلی اسلافی اشتیاق یعقوب إلی یوسف ... » « مرگ برای فرزندان آدم به زیبایی گردن بندی بر گردن دختران جوان است و من مانند اشتیاق حضرت یعقوب به حضرت یوسف ، مشتاق دیدار پیشینیان خود هستم . »
پس از آن که حر بن یزید ریاحی جلوی راه امام حسین (ع) را به طرف کوفه گرفت ، بین آن دو کلماتی ردّ و بدل شد تال آن جا که حرّ به حضرت عرض کرد :
اگر جنگ کنی کشته خواهی شد . امام حسین (ع) فرمودند :
« افبا الموت تخوفنی ؟ وهل یعدو بکم الخطب أن تقتلونی ؟ »
« آیا مرا از مرگ می ترسانی ؟ آیا شما آن قدر عظمت دارید که بتوانید مرا بکشید ؟ »

شهادت طلبی اصحاب امام حسین (ع)
اصحاب و یاران با وفای امام حسین (ع) نیز با اقتدا به مولا و سرورشان به استقبال شهادت می رفتد و هیچ گاه از مرگ نمی هراسیدند و آن را حیات دوباره و زندگی در جوار رحمت حق می دانستند .
امام حسین (ع) در شب عاشورا پس از تمجید و تجلیل از اصحاب خود به آنان اجازه داد تا از تاریکی شب استفاده کرده و از تاریکی شب استفاده کرده و از کربلا خارج شوند . ولی اصحاب آن حضرت بر پایبندی وفاداری خود به امام حسین (ع) تأکید کردند .  امام سپس خطاب به اصحاب خود فرمود : من فردا کشته خواهم شد و هیچ کس از شما نیز باقی نخواهد ماند .آن ها در پاسخ گفتند : سپاس خدای را که ما را گرامی داشت به جهت این که تو را یاری کردیم و عظمت بخشید با کشته شدن در رکاب تو سپس امام نیز برای آنان دعا کرد .
در این زمان حضرت قاسم فرزند امام حسن (ع) خطاب به امام حسین (ع) فرمود : آیا من هم شهید      می شوم ؟ امام با مهربانی فرمود :فرزندم مرگ در نزد تو چگونه است ؟ عرض کرد : « احلی من العسل » شیرین تر از عسل .امام فرمود :عمویت به فدایت باد . به خدا سوگند تو نیز کشته خواهی شد آن هم بعد از سختی و ناراحتی فراوان و فرزندم عبد الله ( علی اصغر ) نیز کشته می شود .همچنین روایت شده که بریر بن خضیر همدانی و عبدالرحمن بن عبد ربه انصاری پشت خیمه منتظر بودند که بعد از امام حسین (ع)اقدام به نظافت خیمه نمایند . در این هنگام بریر شروع به مزاح کردن با عبدالرحمن نمود . عبدالرحمن گفت : « ای بریر آیا می خندی ؟ اکنون موقع خنده و جای گفتن سخنان خنده آمیز است ؟ »
بریر گفت : « طایفه ی من می دانند که من بیهوده گویی را در جوانی و پیری دوست نداشتم ، ولیکن از جهت خوشحالی که از وصال به شهادت دارم این عمل را انجام می دهم . به خدا قسم  چیزی نمانده است تا این که با شمشیر خود با این جمعیّت رو به رو شویم و ساعتی با آن ها بجنگیم و سپس دست بر گردن حوریان بهشتی اندازیم . » در روز عاشورا شمر به زهیر  بن قین گفت :
«چیزی باقی نمانده که تو و حسین کشته شوید .»
زهیر در جواب گفت :
 « مرا از مرگ می ترسانی ، پس به خدا قسم که مردن با امام حسین (ع) برای من دوست داشتنی تر از ماندن با شماست . » (  )
این موارد و موارد دیگر حاکی از عشق و علاقه ی اصحاب امام حسین (ع) به شهادت و کشته شدن در راه خداست که با روی باز به استقبال شهادت رفته و آن را افتخاری برای خود می دانستند .

فصل دوم :
جایگاه فرهنگ شهادت در ادیان و مفهوم ارزشی آن در دیدگاه های علوم انسانی

مقدمه
در این فصل نگاهی اجمالی به مفهوم شهادت در فرهنگ های دنیی مختلف می شود . در برخورد با جامعه ها و فرهنگ های مختلف برخی از دیدگاه ها با دیدی مادی به شهادت نگاه کرده و تفسیر های مادی از شهادت و کشته شدن در راه آرمان را عنوان کرده اند . بیشتر این دیدگاه ها از روش های خاص مانند : مساله های فرهنگی روان شناختی یا جامعه شناختی به موضوع شهادت نگاه کرده اند . شاید بتوان گفت تنها دیدگاهی که به مساله شهادت با دیدی معنوی نگریسته دیدگاه انسان گرایانه است . با توجه به ساختار کلی هر فرهنگ و تمدن و با توجه به ریشه های تاریخی هر تمدن برای فرهنگ شهادت طلبی مفاهیم متفاوتی را در نظر می گیرند .

 شهادت در شوالیه گری و مسیحیت
شوالیه با شعار معروف جوان مردی و از خود گذشتگی و همچنین دفاع از مظلوم پا به عرصه تاریخ گذاشتند . آن طور که مشخص است اعتقاد ها و ارزش های دین مسیحیت به وسیله شوالیه ها مورد توجه بوده است . آن ها با مفاهیمی چون عزت شرافت و شجاعت به استقبال مرگ می رفتند . در دین مسیحیت مفهوم شهادت با شهادت حضرت عیسی (ع) و برخی از پیروانش آمیخته است .

شهادت در ایران باستان و دین زرتشت
مفهوم شهادت روش مذهبی زرتشت و همچنین حماسه های دینی و آیینی زرتشت به وسیله پیروانش با آیین جنگاوری دلاوری سلحشوری و برخورد با دشمن ترکیب و سر لوحه روحیه شهادت طلبی گردید . از جان گذشتگی و ایثار در راه هدف ها و ارزش های جامعه در فرهنگ و ادبیات و قلمرو پهلوانی و حماسی ایران باستان جلوه ای زیبا دارد . حماسه فدا کاری سربازی جانبازی مقابله با نامردمی ها و   ناپاکی ها و بر حذر داشتن از جور و ادای حق محرومان مبارزه با بیدادگران و پاس داشت قهرمانان از ویژگی های بارز انسان آرمانی و اسطوره ای ایران باستان است .

شهادت در دین اسلام
مفهوم و واژه شهادت در دین اسلام همراه با ارزش های دینی ظهور پیدا کرد و مفهوم مقدسی است که در دفاع از دین خدا و حفظ آیین اسلام معنا می دهد . شهادت از نظر اسلام جنبه فردی دارد یعنی برای شخص شهید یک موقعیت بسیار استثنایی است . شهادت از نظر اجتماعی یعنی از آن نظر که به جامعه اش تعلق دارد پدیده ای است که در زمینه خاص و به دنبال رویدادهایی رخ می دهد .

شهادت در دین یهود
در دین یهود مفهوم شهادت همراه با مقاومت صبر استقامت است چنان چه این موضوع در مورد پیروان دین یهود نمایان است . در دین یهود شهادت کشته شدن در راه احیای دین و مبارزه با بی عدالتی و ظلم به هم کیش از مفاهیم پیوسته و همبسته با شهادت و کشته شن در راه اعتقاد است .

شهادت در ژاپن شین تو
از دیر باز وطن پرستی و احساس هایی مانند پرستش آب و خاک و ارادت و فرمان برداری از امپراطور در بین مردم ژاپن وجود  داشت . این  اعتقاد  ژاپن ریشه در آیین شین تو داشت . در آیین شین تو ، احترام  به  کشور ها و مذهب  از اصول کلی اعتقاد است .
 دیدگاه علوم انسانی در این زمینه در دو دیدگاه عمده فردی ( روان شناسی ) و جمعی                       ( جامعه شناسی ) قابل بحث است ، که عمده ترین این دیدگاه عبارتند از :
دیدگاه زیستی : عدّه ای از رفتار شناسان حیوانات ( طبیعی دانان ) که رفتار جانوران را در محیط زندگی طبیعی آنان بررسی می کنند اعتقاد دارند که رفتار شهادت طلبانه نوعی رفتار نوع دوستی است که در جانوران تکامل یافته تر بیشتر مورد توجه است .
دیدگاه روان کاوی : در دیدگاه روان کاوی ، نظریه فروید به عنوان اصلی ترین نظریه این دیدگاه معروف است . فروید دو غریزه را اساس غرایز انسان می دانست ؛ غریزه ی مرگ و غریزه زندگی . او معتقد بود که انسان با یک غریزه مرگ زاده می شود . هنگامی که این غریزه متوجه درون شود ، به صورت تنبیه خود ظاهر  می گردد ، و در موارد افراطی به صورت انتحاری خود را نشان می دهد .
دیدگاه رفتار گرایی : در این دیدگاه ، کلیه رفتار هر موجود زنده ای حتی انسان تحت تاثیر محیط است ، و این محیط اطراف انسان است که کلیه رفتار او را شکل می دهد . طبق نظر این دیدگاه می توان با پاداش و تقویت رفتار انسان را شکل داد . بر اساس نظریه یادگیری رفتاری ، هر رفتاری که از انسان سر بزند و با تقویت همراه گردد ، تکرار خواهد شد .
دیدگاه انسان گرایی : در واقع مفهوم خود شکوفایی گاهی موجب می شود تا فرد نیاز های مادی و ابتدایی را که حیات و زندگی او را تامین می کند به خطر بیندازد تا به نیازهای سطح بالاتر و معنوی جامه عمل بپوشاند . در مورد شهادت طلبی این خود شکوفایی فرد است که او را به  ترک نیاز های اولیه حیات برای رسیدن به بعد معنوی تر غیب می کند .
دیدگاه کار کرد گرایی : در این دیدگاه ، جامعه ارگانیسمی است که هر عضو آن دارای کار کردی معین و مشخص است . در روند کار کرد گرایی جدید جامعه شناسان به دنبال مقایسه بدن با جامعه نیستند ، بلکه به نظر کار کرد گرایان بقلی هر جامعه به علت ساختار و فواید آن است .
دیدگاه مبادله ای : این دیدگاه به این مساله اشاره دارد که رفتارهای انسان از نوع مبادله ای است ، یعنی چیزی می دهد و چیزی می گیرد . در این مبادله منفعت فردی که موجب سود شود مورد توجه است .
نظریه تضاد : این دیدگاه تحت تاثیر کارل مارکس به وجود آمد . مارکس بر اساس نگرشی که به جهان داشت و با عنایت به فلسفه ای که بدان قایل بود و برداشت خاصی که از فلسفه داشت ، تغییر و تحول همه چیز را ناشی از تضاد بین پدیده ها می دانست .
بررسی تاریخ زندگی انسان نشان می دهد که از قرن ها زندگی انسان بر روی زمین ، تنها۲۷۰ سال آن بدون وجود جنگ گذشته است . جنگ و سایر مفاهیم همبسته به آن با تعبیر های مختلفی و از       دیدگاه های متفاوتی مورد نقد و توصیف قرا گرفته اند . در این دیدگاه ها فرهنگ ها و آیین های مختلف با نظر بسیار متفاوت و گاه کاملا نزدیکی شهادت یا مرگ در راه آرمان راتوصیف کرده اند . این توصیف ها آمیزه ای از تاریخ ، دین ، آداب و رسوم و ارزش های هر منطقه و جامعه را نشان می دهند . در اصل باید مفهوم شهادت جزیی از مفاهیم و آموزه های دینی  دانست . در طول تاریخ بشر همواره بقا و ادامه زندگی او در گرو زنده ماندن و ابقای نسل و حفظ و نگهداری جمعیت آدمی بوده است . این ادامه زندگی در شرایط مختلف منوط به گذشت و فداکاری عده ای از انسان ها بوده است که منافع جمعی را به منافع فردی خود ترجیح می دادند . در برخی موارد این فداکاری به شکل کاملا متفاوتی نمود          می کرده است ، یعنی حفظ منافع  جمع به با ارزش ترین دارایی ( جان و زندگی ) فرد بستگی داشته  است . گذشتن از جان و اهدای آن در راه منافع جمع که ریشه در اعتقاد فرد دارد ، جلوه های انسانی از گذشت و ایثار است . در این راه منافع کلی جمع در فرهنگ های مختلف می تواند متفاوت باشد . این تفاوت می تواند مضامینی مانند اعتقادهای دینی ، وطن پرستی ، قوم پرستی و ... را در بر داشته باشد .

مفهوم جنگ و شهادت طلبی
بررسی تاریخ زندگی انسان نشان می دهد که بیشتر تضاد منافع سازما ها ، قدرت ها و عقیده ها با توسل به زور ، جنگ و در گیری حل شده است . در واقع به نظر می رسد نسخه اصلی و منحصر به فردی تزاحم انسان ها ، تنها در اعمال پرخاشگرانه نهفته است . یک بررسی ساده روشن می کند که از قرن ها زندگی انسان بر روی زمین ، تنها۲۷۰ سال آن بدون وجود جنگ گذشته است . جنگ و سایر مفاهیم همبسته به آن با تعبیر های مختلفی و از دیدگاه های متفاوتی مورد نقد و توصیف قرار گرفته اند .
جنگ واژه ای است که به بر خورد های مسلحانه و خشونت آمیز بین دو یا چند دولت یا گروه حاکم اطلاق می شود.  از دیدگاه علم مردم شناسی ، جنگ پدیده ای طبیعی و اجتماعی است که زندگی انسان ها را در بر می گیرد . تقریبا تمام تمدن های معروف ، در اثر جنگ از بین رفته اند و تمام تمدن های جدید نیز ، با جنگ پا به عرصه وجود نهاده اند . اگر این نظر را قبول کنیم ، در واقع جنگ را جزیی از تکامل اجتماعی دانسته و تأثیرات تاریخی آن را برای فرهنگ ، مهم به شمار آورده ایم . البته باید به این نکته اشاره کرد که جنگ تحت تاثیر جنبه های مختلف اعتقادی و جنبه های زشتو زیبایی پیدا می کند . این مفاهیم بسته به زمینه فرهنگی و تبلیغی در بستر های مختلف قومی ، دینی ، جغرافیایی و سیاسی معنای متفاوتی را ایجاد می کند . این رفتار در فرهنگ هایی که به صورت مثبت به جنگ و شهادت نگاه می کنند آمیزه ای از شجاعت ، ایثار و از خود گذشتگی را در بر دارد .
شجاعت رفتاری است غیر معمولی با هدف چیره شدن بر آنچه که بیش ترین فشار روانی را بر فرد وارد کند . آن چه که بیشترین فشار را می آورد ، معمولاً به ارزیابی ذهنی بستگی دارد . طبق تعریف شجاعت ، فرقی بین شجاعت فیزیکی و اخلاقی وجود ندارد . طبق نظر ریچاردسون ، تهدیدی که دوستان یک فرد می شوند ، اولین فشاری است که در نظر فرد تصور می شود ( نوعی تمایل محیط محور ) . بدین نحو ، ایثارگری برای آن ها اولین انگیزش برای روحیه جنگاوری و بدون شک برای اعمال جسورانه       ( شهادت ) است ( شالیت ، ۱۳۷۳ ) . تغییر تفکر ، نخستین و جالب ترین تغییری است که در زمان جنگ بوجود می آید . قیود اجتماعی دگرگون می شود . مقدّس و نا مقدّس تغییر می کند و حدود آن ها به سرعت دست خوس تحول می شود . استحاله ارزش ها بطور منظم و ناگهان ، به وسیله جنگ صورت   می گیرد . جنگ به محض اعلان ، ما را به جهان اخلاقی نو وارد می کند . این ورود به جهان ارزش های نوین از مرگ پدیده ای مثبت می سازد و افراد را تشویق به مرگ در راه عقیده و آرمان می نماید . در اصل شهادت دادن جلوه ای خاص و معنوی به پدیده مرگ داوطلبانه و هدفمند است .
روحیه شهادت طلبی امرساده ای نیست که به آسانی درون هر کس جوشش کند . پیدایش این روحیه   در بین افراد مسلمان و پیروان دیگر ادیان و فرهنگ های مختلف بشری احتیاج به مراحل ، آداب و مناسکی دارد که شخص شهادت طلب ، قبل از شهادت باید آنها را طی کند . در این جا برای توضیح حالت های روحی یک فرد داوطلب و مراحی که باید او طی کند تا به رزمنده ایثارگر و آماده جانبازی مبدل گردد ، از اصطلاح جامعه شناسی مناسک گذاری  کمک می گیریم . این اصطلاح اولین بار توسط آرنولد وان گنپ  در سال ۱۹۶۰ در اثری با همین نام مطرح شده است و برای توصیف بعضی ازتحول های عمده در زندگی انسان ، مانند حوادث مربوط به زندگی انسان ، بلوغ ، ازدواج ، انتخاب شغل و قرار گرفتن در آستانه مرگ به کار برده می شود . انسان در هریک از این تحول ها ، از یک منزلت به منزلت دیگری گذر کردهو در طی آن ، صاحب امتیاز ها ، وظیفه ها و موقعیت دیگری می شود . گنپ ، این اصطلاح را با تأکید بر جوامع دینی و سنتی بررسی نمود و اعتقاد داشت که انسان به موجب تحول درونی ، در این مناسک دارای سه مرحله متوالی است :
۱)مرحله ی انفصال ؛ که در طی آن فرد از جامعه خود جدا می شود .
۲)مرحله ی گذر یا برزخ ؛ که در طی آن دیگر نه به جامعه و نه به مرحله قبلی وابسته است و نه در حالت انزوا و تنزل به سر می برد .
۳)مرحله ی اتصال ؛ که در طی آن فرد وارد مرحله جدید،دنیای جدید و موقعیتی با منزلت های جدید می گردد .
شهادت به حکم این که عملی آگاهانه و اختیاری است و در راه هدفی مقدس است و از هرگونه انگیزه خودگرایانه منزه و مبرا است تحسین انگیز و افتخار آمیز است . شهادت قد است خود از این جا کسب می کند که فدا کردن آگاهانه تمام هستی خود است در راه هدف مقدس  .

شهادت طلبی در فرهنگ ها
تجربه های فرد به عنوان عضو یک فرهنگ در جامعه پذیری حایز اهمیت بسیار است . هر فرهنگ الگو های رفتاری ، شعایر و اعتقاد های نهادی شده و قانونی خاص خود را دارا است . نهادی شدن     الگو های رفتاری به این معنا است که اکثر اعضای یک فرهنگ ، خصوصیات شخصیتی مشترکی را دارا هستند . حتی در یک جامعه پیچیده انعطاف ناپذیری الگو های رفتاری ، نهادینه شده و تعداد آن نیز بسیار ناچیز است ، اهمیت نیرو های فرهنگی در شکل دادن کنش های شخصیتی قابل ملاحظه است . این نیرو ها ، بر نیاز های افراد و وسایل ارضای آن ها ، رابطه افراد با مراجع قدرت ، تصوّر از خود فرد ، تجربه فرد از اشکال عمده اضطراب و تعارض و نحوه ی مقابله با آن ها ، تاثیر می گذارد . عوامل فرهنگی ، در برداشت ما ، از غم و شادی ، چگونگی کنار آمدن با مرگ و زندگی اثر می گذارد . شهادت طلبی مفهومی مقدس است که در وهله اول ریشه در فرهنگ و دین دارد . تاریخ نشان داده است که ایدئولوژی هایی که ریشه در فرهنگ دینی داشته اند مؤثّرترین و بیش ترین انگیزه ها را در فرد ایجاد نموده اند . این مفهوم به مردم کمک می کرده است تا در مقابل تجاوز ، ستم و ظلم متجاوزان ایستادگی کنند و نتایج را به نفع مصالح عموم مردم به اتمام برسانند .
در دوران بسیار کهن ، مفهوم شهادت به غیر از مفاهیمی مانند دفاع از شرف ، دفاع از سرزمین و دفاع از قوم و قبیله مفاهیم دیگر را نیز به همراه داشته است . برای مثا ل ، سومری ها مسایل آیینی و دینی را به عنوان یکی از مفاهیم عمده و مهم که ارزش جان دادن را دارد عنوان کرده بودند . در ساختار قومی این سلسله روحانیون مذهبی با ارزش گذاری دینی بر کشته شدن آن را یکی از راه های رسیدن به رضایت آیینی می دانستند .
بدون شک یکی از مهم ترین ویژگی های شهادت طلبی ، جوهر ذاتی شجاعت ، حماسه آفرینی و فداکاری است . ویژگی های فوق ، رابطه نزدیکی و ساختاری با این مفهوم و فرهنگ مقدس دارد . واژه شهید در فرهنگ های متفاوت با اختلاف معنایی و بینشی عمیقی همراه است . این تفاوت معنایی بیش از همه ریشه در اعتقاد های مذهبی و فرهنگی دارد . برای مثال ، در غرب به شهید « مارتیر »می گویند که بر گرفته شده از ریشه « مورت » به معنای مرگ و مردن است . این واژه در کشور های اسلامی به معنای دیگری به کار می رود . در کشور های اسلامی ریشه واژه شهید به معنای حضور ، حیات ، گواه و     نمونه ی ، حیّ و حاضر انتخاب شده است . اما این به معنای این نیست که در این فرهنگ ها اصول و آرمان های مشترکی وجود نداشته باشد . با توجه به مقایسه این مفاهیم در هر فرهنگ و دیدگاهی می توان نقاط مشترکی را در آن ها مشاهده کرد . بنابر آن چه از فرهنگ های مختلف بر می آید شهادت به معنای کلی در جوامع مختلف مفاهیم هم ریشه ای را در بر می گیرد . این مفاهیم تحت تاثیر نوع فرهنگی ، ادبی ، دینی و آموخته های تاریخی قرار دارد . به هرحال این مفاهیم از نظر جامعه شناختی ریشه مشترک دارد .

شهادت در غرب
شهادت در شوالیه گری
در اروپا همراه با جریان جنگجویی و آیین دلاوری ، یکی از جلوه های معنوی جنگ تحت تعالیم مسیحیت رشد کرد . این جریان که در اواسط قرون وسطی به وجود آمد ، منشا تأثیرات زیادی در زندگی و هنری و روابط سیاسی و اجتماعی اروپائیان شد . شوالیه ها با شعار معروف جوان مردی و از خود گذشتگی و همچنین دفاع از مظلوم پا به عرصه تاریخ گذاشتند . آن طور که مشخص است اعتقاد ها و ارزش های دین مسیحیت به وسیله شوالیه ها مورد توجه بوده است . آنها با مفاهیمی چون عزت ، شرافت و شجاعت به استقبال مرگ می رفتند .این تصویر از شهادت پس از صنعتی شدن رو به تضعیف نهاد و مفاهیم دیگری جایگزین آن شد .
فرهنگ شهادت در فرهنگ غرب پس از دو جنگ جهانی اول و دوم بعد ضعیف تری از مفاهیم آیینی و دینی را به همراه داشت . در این دوران ، مفهوم شهادت به شکل دیگری مورد تأکید قرا ر گرفت و بیشتر مفاهیمی مانند شجاعت ، وطن پرستی و مبارزه با خشونت و بی رحمی را در بر می گرفت . در این دوره ، با گسترش رسانه های صوتی و تصویری و حجم گسترده تبلیغات رسانه های عمومی این مفاهیم به افکار عمومی القا می شد. به علاوه، این مفهوم به شکل نوع دوستی و انسان دوستی نیز مطرح گردید ، که در کل پوششی جذاب برای توجیه جنگ بود.

شهادت در مسیحیت
در دین مسیحیت ، مفهوم شهادت با شهادت حضرت عیسی (ع) و برخی از پیروانش آمیخته است . بر اساس اعتقاد برخی از مسیحیان ، مسیح از دشمنی و توطئه زعمای دین یهود نسبت به خود آگاهی داشت و خود را برای شهادت آماده ساخته بود . طبق روایتی ، او در آخرین جلسه ای که با حواریون ترتیب داده بود شرکت کرد . سپس رییس کاهنان عده ای را به دنبال عیسی فرستاد و یهودای اسخریوطی او را به جمعی که با شمشیر به سراغ او آمده بودند تحویل داد .  برخی این نظر را دارند که بر اساس انجیل ، مصلوب کردن عیسی مسیح منسوب به هیرودیس پادشاه قوم یهود است . همچنین سایر پیروان حضرت عیسی (ع) نیز دارای نقش مهمی در فرهنگ شهادت در مسیحیت هستند پولیس ، حواری که دومین مبلغ مسیحیت است ، در انتشار و تعالیم مسیحیت بسیار کوشش نمود . وی بارها به زندان گرفتار شد و در نهایت به دست رومیان کشته شد .  در دین مسیح به این نکته تأکید می شود که شهادت مسیح (ع) به این دلیل بود تا تمامی گناهان بشر با شهادت مسیح (ع) پاک شود .
در سال ۶۴ میلادی ، قدیمی ترین شهادت دسته جمعی مسیحیان در شهر رومیه الکبری صورت   گرفت . در عهد امپراطوری نرون و بعد از آن تا مدت یک قرن ، حکام رومی غالباً مسیحیانی را که از پرستش تمثال امپراطور سرباز می زده اند ، به فجیع ترین صورتی به قتل می رسانیدند . رومیان مدت های زیادی به شکل رسمی با آیین عیسوی و تعالیم معنوی و عقاید خدا پرستانه مخالفت می کردند . امپراطورانی مانند مارکوس آورلیوس ( ۱۶۱ - ۱۸۰ میلادی ) ، سپتیموس سوروس ، کارالا و ماکسیموس به سرکوبی نهضت مسیحیت پرداختند . بسیاری از بزرگان مسیحیت در زمان امپراطور دکیوس به خاطر این که حاضر نشدند در برابر تمثال او قربانی تقدیم کنند به شهادت رسیدند . والریانوس بسیاری از اموال کلیسا را به تصرف درآورد و بسیاری از روحانیون و کشیشان برگزیده را به قتل رسانید . در زمان دیوکلتیانوس ( ۳۰۳ میلادی ) نمازخانه ها ویران و اوراق آنها را سوزانده شد و اموال کلیسا مجدّداً مصادره گردید و اسقف ها و کشیشانی که از تقدیم قربانی در برابر تصویر امپراطور سرباز زدند طعمه شمشیرها شدند و عامه ترسایان را وادار به سجده در برابر تمثال قیصر کردند . جالب است که در مسیحیت ، کشته شدن در راه خدا یکی از نشانه های تقدیس و نزدیکی به خداوند است ، و این مفهوم دارای ارزش بالایی است .

شهادت در شرق
شهادت در آیین زرتشت و ایران باستان
اولین مفهوم شهادت در دین زرتشت با شهادت پیامبر ایران باستان پایه گذاری شد ، در زمانی که سن زرتشت به هفتاد و هفت سالگی رسید . وی پادشاه ایرانی « گشتاسب » را از دادن خراج به پادشاه تورانی  « ارجاسب » منع نمود و چون چنین شد ، در دومین حمله تورانیان به بلخ ، خرابی بسیاری به آن شهر وارد شد . در این هنگام گشتاسب در پایتخت نبود و چون ایرانیان هزیمت یافتند ، زرتشت در آتش کده  انوش آذر برای پیروزی شان دعا می کرد . یکی از تورانیان به نام « توربرادروش »  از پشت به زرتشت حمله کرد و وی را به شهادت رسانید .  مفهوم شهادت بعدها توسط روش مذهبی زرتشت و همچنین حماسه های دینی و آیینی سلحشوری و برخورد با دشمن ، ترکیب و سرلوحه روحیه شهادت طلبی گردید .
از جان گذشتگی و ایثار در راه هدف ها و ارزش ها ی جامعه در فرهنگ و ادبیات و قلمرو پهلوانی و حماسی ایران باستان جلوه ای زیبا دارد . حماسه ، فداکاری ، سربازی ، جانبازی ، مقابله با نامردمی ها و ناپاکی ها و بر حذر داشتن از جور و ادای حق محرومان ، مبارزه با نامردمی ها و ناپاکی ها و برحذر داشتن از جور و ادای حق محرومان ، مبارزه با بیداد گران و پاس داشت قهرمانان از ویژگی های بارز انسان آرمانی و اسطوره ای ایران باستان است .  این مفاهیم بعدها توسط تاریخ و ادبیات ایرانی تکرار گردید . در تاریخ ادبیات باستان ایران از پهلوانان و بزرگ مردان بسیار یاد شده است . این مفاهیم توسط فردوسی به زیبایی به تصویر کشیده شده است . در میان سه دوره مشخص در شاهنامه ( ۱ – اساطیری ،    ۲ - پهلوانی ، ۳ - تاریخی ) قسمت اول ، دوره اساطیری از پادشاهی طهمورث ، جمشید ، ضحاک و ظهور فریدون دارای ارزش حماسی زیاد است . و در دوره ی سوم ،داستان ها بیشتر پیوندی را بین مفاهیم اسطوره ای و تاریخی برقرار می کند .  به طور روحیه شهادت طلبی آنها توسط فردوسی به تصویر کشیده شده است .
عده ای از تاریخ نگاران پیشینه ، آیین و رسم عیاری و جوان مردی در ایران را به روزگاران قبل از اسلام ارجاع داده و معتقدند در برابر فشارهای طبقاتی و اجتماعی و حکومت های استبدادی تعدادی از گروه های اجتماعی ظهور نمودند که مظهر از جان گذشتگی و مبارزه با اختیارات شناخته شدند . رستم دستان در بسیاری از داستان های شاهنامه به عنوان قهرمان ملی جلوه ای از بندگی یزدان و تمسک به آیین جوان مردی و مظهر فضیلت و آزادگی و عدالت جویی و عامل تنبیه پادشاهان خیره سر است . در دوره های بعدی شهادت بزرگان در قسمت سوم شاهنامه به چشم می خورد . معروف ترین این موارد ،کشته شدن سیاوش است . در این بخش شاهنامه کشته شدن قهرمانان ملی آغاز می شود و قسمت های تاریخی نمایان می گردد . آنچه در مفاهیم ایران باستان قابل مشاهده است ، نزدیکی و قرابت بسیار نزدیکی است که شهادت طلبی با مفاهیم شهادت در سایر فرهنگ های شرقی دارد .

شهادت در اسلام
شهادت در اسلام از ظهور دین اسلام آغاز گردید . این مفهوم به ویژه در دوران تبلیغ دین اسلام ، توسط حضرت محمد (ص) مشخص و نمایان است . شهادت و پایمردی بسیاری از یارانی که در ابتدای تبلیغ به دین اسلام گرویده بودند ، باعث گردید مفهوم شهادت در دین اسلام از تقدّس ویژه ای برخوردار گردد .
مفهوم و واژه ی شهادت در دین اسلام همراه با ارزش های دینی ظهور پیدا کرد . نمو نه های بارز این فداکاری ها به وسیله ی پیامبر اکرم (ص) صورت گرفت . وی بارها به وسیله ی دشمنان تهدید و مورد حمله قرار گرفت تا جایی که بارها تا مرز شهادت پیش رفت ، امّا از اهداف خود دست نکشید . بسیاری از یاران حضرت در این راه به شهادت رسیدند از جمله ی شهدای صدر اسلام مانند عمّار یاسر ، سمیّه ، جعفر طیّار ، حمزه سید الشهدا ، حارثه ، مقداد و ... این شهادت طلبی بعد از پیامبر اکرم (ص) همچنان ادامه داشت . حضرت علی (ع) بار ها با شجاعت به دل دشمن می زد و روحیه ی شهادت طلبی را به یاران خود می آموخت . یارانی مانند اویس قرنی که در رکاب حضرت به شهادت رسیدند ، از جمله مریدان حضرت بودند .روحیه ی شهادت طلبیدر مذهب شیعه با ظهور حسین (ع) به اوج خود رسید و یکی از الگوهای مهم و تاثیر گذار در تحول های عمده ی تاریخی و سیاسی برای نسل های بعدی گردید . از جمله قیام های بعدی قیام مختار بود که پس از قیام امام حسین (ع) و در راستای قیام عاشورایی روحیه ی شهادت را ترویج و اشاعه داد . در اسلام هر فردی شایستگی مجاهد بودن را ندارد . خداوند این در را به روی دوستان خاص خویش گشوده است . مجاهدین بالاتر از این هستند که بگوییم مساوی با اولیا الله هستند . مجاهدین مساوی با خاصه ی اولیای الله هستند . شهادت از نظر اسلام جنبه ی فردی دارد ، یعنی برای شخص شهید یک موقعیّت بسیار استثنایی است . شهادت از نظر اجتماعی ، یعنی از آن نظر که به جامعه اش تعلّق دارد ، پدیده ای است که در زمینه ی خاص و به دنبال رویدادهایی رخ می دهد یا به دنبال خود می آورد ، نیز باید سنجیده شود در مذهب شیعه الگوی بزرگی در پیروان آن حضرت دارد . در واقع در دین اسلام کشته شدن در راه خداوند و اعتقاد به خداوند یکی از با ارزش ترین کارهای نیک است و دارای ثواب بزرگ است . این مفهوم در مذاهب مختلف این دین مورد تأیید است . در کل در اسلام مفهوم شهادت بالاترین درجه ی ایثار و فداکاری در راه خداوند است .

شهادت در آیین یهود
در دین یهود ، مفهوم شهادت همراه با مقاومت ، صبر و استقامت است چنان چه این موضوع در مورد پیروان دین یهود نمایان است . یکی از پیامبران قوم اسراییل که شهید شد « ارمیا ی نبی » بود . وی از قتل نهراسید و به احتمال زیاد تحت شکنجه جان خود را از دست داد . همچنین در تاریخ ادیان به شهادت زکرّیا (ع) در عهد قدیم و از جمله تلمود و تواریخ دینی دیگر از جمله انجیل نقل شده است . همچنین   می توان به شهادت حضرت یحیی (ع) نیز اشاره کرد . در تاریخ ادیان از یهودیان جان بر کفی نام برده می شود که در جانبازی و غیرتمندی شهره بودند . این فرقه که قیام کردند ،  فرقه ای به نام زلوت ها  ( غیرتمندان ) بودند . آن ها از کشته شدن هراسی نداشتند و در اهدای جان خود و آشنایان درنگ نمی کردند . آن ها عقیده داشتند که هراس از مرگ نباید سبب شود که هیچ انسانی را به عنوان سرور خود بداند .  در دین یهود شهادت و کشته شدن در راه احیای دین و مبارزه با بی عدالتی و ظلم به هم کیش از مفاهیم پیوسته و همبسته با شهادت و کشته شدن در راه اعتقاد است .

شهادت در ژاپن و آیین شین تو
از دیر باز وطن پرستی و احساس هایی پرستش آب ، خاک ، ارادات و فرمان بری از امپراطور در بین مردم ژاپن وجود داشت . این اعتقادات ژاپنی ها ریشه در آیین « شین تو » داشت . در آیین شین تو ، احترام به کشور و مذهب از اصول کلی اعتقاد است . در قرون وسطی ژاپن اعتقاد به مذهب شین تو با مفاهیم جنگ آوری و دلاوری در هم آمیخته شد و آیین جدیدی  به نام « بوشیدو »  را به وجود آورد . این آیین بعد ها منشأ تحول بزرگی در اخلاق و رسوم این ملت گردید . قانون بوشیدو مقررات خاصّی داشت که عبارت بودند از : ۱) فداکاری به امپراطور ۲) حق شناسی نسبت به وطن و امپراطور ۳) فداکاری به امپراطور تا سر حد اهدای جان ۴) عدالت طلبی ۵) صداقت ۶) شرف ؛ یعنی مرگ را بر ننگ ترجیح دادن . بر طبق این مفهوم ، شکست و اسارت به دست دشمن ننگ محسوب می شود . بنابراین هر جنگاور ( سامورایی ) دو شمشیر با خود حمل می کرد ، که شمشیر بلند برای جنگ با دشمن بکار می رفت و شمشیر کوتاه برای خود کشی در مواقع شکست استفاده می شد . این مفهوم تن ندادن به ننگ و خود کشی مقدس به نام « هاراگیری » معروف بود . در تاریخ معاصر ژاپن مفاهیم از خود گذشتگی و نپذیرفتن ننگ در بین ارتش ژاپن دیده می شد . این روحیه به ویژه در میان سربازان ژاپنی در جنگ جهانی دوم علیه آمریکایی ها وجود داشت . آن ها تا آخرین نفس مبارزه می کردند . برخی از خلبانان ژاپنی با پوشیدن لباس های سفید عزاداری شب قبل از حمله به ناو های آمریکایی خود را برای حمله به دشمن آماده می کردند . آن ها در آخرین پرواز عملیاتی خود را به ناو های دشمن می زدند و خود را نیز فدا می کردند .این گروه به داوطلبان مرگ یا « کامی کازه »  معروف بودند .در کل ، آن چه این روحیه مرگ طلبی و شهادت خواهی را توجیه می کند ، حفظ حیثیت ، دوری از خواری طلبی ، روحیه وطن پرستی و اعتقاد به مفاهیم فرهنگی و آیینی است.

مفهوم شهادت طلبی از دیدگاه روان شناسی
دیدگاه زیستی
عدّه ای از رفتارشناسان حیوانات ( طبیعی دانان ) که رفتار جانوران را در محیط زندگی طبیعی آنان بررسی می کنند اعتقاد دارند که رفتار شهادت طلبانه نوعی رفتار نوع دوستی  است که در جانوران تکامل یافته تر بیشتر مورد توجه است . در این دیدگاه انسان ها رفتارهای نوع دوستان را همواره تکرار  می کنند . این رفتار در میان سایر گونه ها نیز وجود دارد ، امّا کمتر شایع است . وقتی یک غاز یک   پرنده ی شکاری دیگر مانند باز را بالای سر خود مشاهده می کند ، با فریاد به دیگر غاز ها خطر وجود یک پرنده ی شکاری را هشدار می دهد ، گر چه با این رفتار احتمال جلب توجه باز را به خودش بیش تر می کند  . در این دید گاه با یک دید کاملاً زیستی به مسئله ی شهادت نگاه شده است و حتّی در مواردی این رفتار را در راستای تکامل عنوان نموده اند . در این دیدگاه سعی شده است با در نظر گرفتن اصول و نظریه پردازی در مورد وراثت و انتقال ژنی به صورت نظری رفتار شهادت طلبانه را تبیین کنند .
دیدگاه روان کاوی
روان شناسان ، فیزیولوژیست ها ، رفتار شناسان حیوانات و فلاسفه در مورد این که آیا پرخاشگری پدیده ای غریزی و ذاتی است یا باید فراگرفته شود ، توافق ندارد . این موضوع تازه ای نیست و قرن ها مورد توجّه ، بحث و گفت و گو بوده است . ژان ژاک روسو ( ۱۷۶۲ ) از بشر وحشی پاک نهاد  تصویری ساخت که نشان می داد انسان در حصار قیود اجتماعی مجبور به پرخاشگری می شود . در دیدگاه روان کاوی ، نظریه ی فروید به عنوان اصلی ترین دیدگاه معرفی است . فروید دو غریزه را اساس غرایز انسان می دانست ؛ غریزه ی مرگ  و غریزه ی زندگی  . او معتقد بود که انسان با یک   غریزه ی مرگ زاده می شود . هنگامی که این غریزه متوجه درون شود ، به صورت تنبیه خود ظاهر      می گردد ، و در موارد افراطی به صورت انتحاری خود را نشان می دهد . هنگامی که این غریزه متوجّه بیرون می گردد ، به صورت خصومت ، تخریب و قتل تجلی می کند . نحوه ی کارکرد غریزه ی مرگ در نظریه ی فروید در نمودار (۱) مشخص گردیده است

 خود کشی <  فرد   <غریزه ی مرگ
نمودار (۱) – کارکرد غریزه ی مرگ در نظریه ی فروید
فروید معتقد بود که این نیروی پرخاشگرانه باید به گونه ای تخلیه شود و گرنه انباشته شده و سبب بیماری می گردد . این مفهوم را میتوان به یک نظریه هیدرولیک تشبیه کرد . مشابهت در این است که فشار آب در ظرف بالا می رود . اگر نیروی پرخاشگرانه کم کم از بین نرود نوعی انفجار به وقوع می پیوندد . طبق نظر فروید جامعه به عنوان وسیله ای برای مهار کردن این غریزه و کمک به انسان در پالایش آن لازم است ، یعنی این که انسان را یاری می دهد تا نیروی مخرب این غریزه را به رفتاری پسندیده و یا حتّی مفید تبدیل کند .
دیدگاه رفتارگرایی
در این دیدگاه کلیه ی رفتار های هر موجود زنده ای حتّی انسان تحت تأثیر محیط است ، و این محیط اطراف انسان است که کلیه ی رفتار های او را شکل می دهد . طبق نظر این دیدگاه می توان با پاداش و تقویت ، رفتار انسان را شکل داد . بر اساس نظریه ی یادگیری رفتاری ، هر رفتاری که از انسان سر بزند و با تقویت همراه گردد ، تکرار خاهد شد نمودار (۲) چگونگی شکل گیری رفتار را از دید گاه رفتاری نشان می دهد
                رفتار >   تقویّت   >    تکرار رفتار
نمودار (۲) - چگونگی شکل گیری رفتار از دیدگاه رفتاری

در دیدگاه رفتار گرایی مفاهیمی چون ایثار ، فداکاری ، نوع دوستی و... رفتار هایی هستند که به واسطه ی محیط اجتماعی و فیزیکی بیرونی مورد تقویت قرار گرفته اند  . طبق این دیدگاه ، شهادت طلبی نیز مفهومی است که تحت تأثیر تقویّت های اجتماعی قرار گرفته است . یعنی شهادت طلبی رفتاری است که به وسیله ی سایرین (گروه های اجتماعی ، فرهنگ ، مذهب و باور های ملی ) مورد توجّه ، پاداش و تقویّت قرار می گیرد . اسکینر اعتقاد دارد دارد که تمامی رفتار های ما تحت تأثیر مستقیم یا غیر مستقیم تقویّت کننده های مختلف است . در اصل ، آن چه رفتار ما را شکل می دهد رفتاری است که مورد تقویّت محیط اطراف قرار گرفته است .
دیدگاه انسان گرایی
این گروه از روان شناسان با دید انسانی به مسایل جامعه و انسان نگاه کردند . مازلو از جمله روان شناسانی بود که با دید انسانی به مباحث مربوط به انسان نگاه می کرد . وی برای تفهیم مسایل انسانی مفهوم سلسله مراتب نیاز ها را عنوان کرد . وی پنج نیاز را در این سلسله مراتب قرار داد و عنوان کرد انسان در شرایط عادی این سلسله مراتب را طی می کند ، تا به مراحل بالا تر و نیاز های بعدی و در نهایت به خود شکوفایی  برسد . سلسله مراتب نیاز ها نظریه ی مازلو در نمودار (۳) نشان داده شده است .
نمودار(۳) – سلسله مراتب نیاز های مازلو

از نظر مازلو ، فرآیند تحول به سوی خود شکوفایی مستلزم گذر از سایر نیازها می باشد . وی دو نوع انگیزش را عنوان می کند . انگیزش از نوع D و انگیزش از نوع B و فرا انگیزش  . در اصل افراد خود شکوفا انگیزش از نوع B را مورد توجّه قرار می دهند . ممکن است این افراد برای کاری که در رده ی بالای نیازی قرار دارد رده های پایین تر را فدا کنند . ممکن است فرد جان خود را برای آرمان های سطح بالاتر فدا کند  . بنابراین شهادت طلبی از دیدگاه مازلو یعنی گذر از نیاز های مادی و رسیدن به مراتب بالای معنوی و این ویژگی در افراد خود شکوفا دیده می شود .
او معتقد است افراد خود شکوفا دارای ویژگی هایی هستند ، که با افراد عادی جامعه متفاوت است . او این ویژگی ها را به ترتیب زیر عنوان می کند : ۱- ادراک بسیار کار آمد از واقعیّت ۲- پذیرش خود و دیگران و طبیعت ، به طور کلی ۳- خود انگیختگی ، سادگی و طبیعی بودن ۴- تمرکز روی مشکلات به جای تمرکز روی خود ۵- نیاز به استقلال ۶- احساس درک تازه و مداوم ۷- تجربه های اوج و عرفانی ۸- علاقه ی اجتماعی ۹- روابط بین فردی ۱۰- خلاق بودن ۱۱- ساختار منشی دموکراتیک ۱۲- مقاومت در مقابل فرهنگ پذیری . مازلو معتقد بود که افراد بسیار کمی به خود شکوفایی می رسند ، امّا این افراد موجب تحول در جامعه خواهند شد .  در واقع مفهوم خود شکوفایی گاهی موجب می شود تا فرد نباز های مادّی و ابتدایی را که حیات و زندگی او را تأمین می کند به خطر بیندازد تا به نیاز های سطح بالا تر و معنوی جامه ی عمل بپوشاند . در مورد شهادت طلبی این خود شکوفایی فرد است که او را به ترک نیاز های اولیّه حیات برای رسیدن به بعد معنوی ترغیب می کند .

ادامه دارد...............